[Boekpresentatie ‘Houd je goed, Brieven aan een dienstweigeraar 1935/1936/1937’]

Vorig jaar november kwam ‘Houd je goed!: Brieven aan een dienstweigeraar 1935/1936/1937’ uit bij de Stellingwarver Schrieversronte, een boek met de correspondentie die totaalweigeraar en anarchist Fokke Veenstra uit Appelscha ontving tijdens zijn gevangenschap in de jaren 30 van de vorige eeuw. Tijdens de Pinksterlanddagen zullen de auteur, Lammert Jansma, en Anne Veenstra, medewerker aan het boek en zoon van Jan, de broer van Fokke, een boekpresentatie verzorgen.

Om alvast wat meer nieuwsgierigheid te wekken schrijf ik over wat mijn indrukken zijn geweest met het lezen van het boek. Er zijn nog maar weinig anarchisten in het land die zich herkennen in de beweegredenen van Fokke en Jan Veenstra. Ze weigerden in de jaren 30 dienstplicht en waren totaalweigeraars, ‘Zij droomden van een nieuwe maatschappij, waar iedereen gelijk was, zonder uitbuiting, waar mensen als gelukkige en blijde kameraden met elkaar zouden leven en het militarisme zou zijn verdwenen.’

Met Fokke en Jan kwam er een volgende generatie van vrije socialisten. Hun voorouders waren bezitslozen, seizoen- en vaste veenarbeiders en maakten furore met wilde stakingen, protesten tot verhoging van voedselrantsoenen enz. ‘In Appelscha en omgeving bleef een kleine actieve groep die politieke acties, stakingen en demonstraties organiseerde en zich inzetten voor het stichten van een kleine bibliotheek. Fokke was mede initiatiefnemer en beheerder hiervan. Er was door ervaring een historisch besef ontstaan dat je met directe actie de situatie kan jezelf en anderen kon verbeteren.’

In de crisisjaren was er tijdelijk een heropleving in het wingewest van het veengebied geweest vanwege de schaarste aan brandstof maar er was vooral ook, werkloosheid, armoede en werkverschaffing met stempelgeld, de inpoldering van de Wieringermeer bijvoorbeeld. In Appelscha werd voor een deel van de veenarbeiders landbouw steeds meer hun bestaansrecht. Slechts enkelen, zoals de ouders van Fokke, konden door aankoop of huur van een paar hectare grond het bestaan van gaardenier veroorloven. Ze waren minder seizoensgebonden en afhankelijk van loonarbeid en hadden een stukje grond voor zelfvoorziening.

Het boek met daarin de brieven aan totaalweigeraar Fokke geeft een realistisch beeld van de vrije socialisten. Het gaat over allerlei aangelegenheden; familiebezoekjes, volkstuinieren, vegetarisme, geheelonthouding, het patriarchaat, geboortebeperking, het seksuele vraagstuk, huwelijk, verloofd zijn of vrijgezel blijven en de dreiging van oorlog.

Zo wordt er in de brieven een hart onder de riem gestoken maar ook geschreven over de luchtbeschermingoefening waarbij straten en huizen verduisterd moesten worden op straffe van 2 jaar of 1000 gulden boete. Met proeven van een vliegenier die de zaak moest controleren of alles uit de lucht wel goed onzichtbaar was bleek dat hij alles evengoed kon waarnemen als anders. De mensen geestelijk klaar maken voor de oorlog. Volledige bescherming was niet mogelijk, aldus de briefschrijver.

Alle brieven samen vormen een geweldig archief. Ik ben me bewust dat er veel meer over het boek verteld kan worden en nodig iedereen uit om het te lezen. Je kan in de brieven lezen dat men niet tot klaarheid kwam met het probleem Spanje. ‘Want waren er andere mogelijkheden dan de wapens voor de Spanjaarden?’ De ene briefschrijver refereert aan de discussie over het gewapend verzet van het volksfront tijdens de burgeroorlog, die in juli 1936 in Spanje begon en de ander schrijft over hoe bewonderings waardig het is wat de anarchisten in Barcelona tot stond hebben gebracht. ‘Ik heb in Spanje ’s nachts rondgezworven tot diep in de morgen in alle buitenwijken en havenplaatsen, daar waar ik mij in mijn woonplaats op dat uur niet durf vertonen, en geen ik heb geen enkel onvriendelijk woord gehad.’

‘Vergeet nooit dat er momenten kunnen komen, dat onze tegenpartij ons dwingt onze theorieen aan de kapstok te hangen en hun methode van strijdvoeren ons opdringt. De houding van onze kameraden dwingt bewondering af zelfs al voeren ze een strijd die de onze niet is. Ik bedoel met dit alles, oordeel niet te vroeg, wacht tot je vrij bent en onderzoek dan goed opdat je je houding kan bepalen.’

Tot kort voor de Tweede Wereldoorlog verminderden de activiteiten van de vrije socialisten. In de brieven kan je ook iets over de opkomst van het fascisme in Nederland lezen. Er wordt geschreven over een vergadering van de Vrijdenkersvereniging De Dageraad in Utrecht die door enige tientallen NSB’ers werd bezocht om alles kort en klein te slaan. ‘Voor enige jaren was het mode antimilitarist te zijn… Wij zouden nu kunnen zeggen: voor enkele jaren terug waren er veel mensen die in antimilitarisme deden. Thans is dit veranderd, nu worden er van iedereen daden gevraagd… We laten ons niet beinvloeden door een of andere massa. Zelf stippelen we onze levensweg uit.’

Het boek is voor €27,50 te bestellen bij de Stellingwarver Schrieversronte info@stellingwarfs.nl

S.K. [Caravan collectief Vrije Bond Friesland in Appelscha]

https://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/177070/Drenthe-Toen-podcast-Anarchisten-in-Appelscha-voor-hun-idealen-naar-de-gevangenis